Romer Adam Feliks (1892–1965), publicysta, dyplomata. Ur. 5 I w Neutitschein (Nový Jičin) w Czechach, był synem Adama i Elżbiety z domu Vetter von der Lilie, młodszym bratem Karola (zob.).
R. ukończył Theresianum w Wiedniu w r. 1910, potem dwa lata studiował prawo i historię na Uniw. wiedeńskim, następnie w r. 1914 filozofię (dwa semestry) na UJ. Ukończył w r. 1913 szkołę oficerów rezerwy armii austro-węgierskiej w Brnie. Zmobilizowany z chwilą wybuchu pierwszej wojny światowej, został przydzielony w listopadzie 1914 do sztabu 3 Dyw. Jazdy, a od maja 1915 dowodził w randze porucznika plutonem w pułku strzelców tejże dywizji. Brał udział w walkach na Lubelszczyźnie, pod Warszawą i Łodzią, na Bukowinie. Dn. 18 VII t.r. podczas walk nad Dniestrem dostał się do niewoli rosyjskiej. Internowano go w obozie jenieckim w Bołchowie (gub. orłowska). Po rewolucji lutowej 1917 r., został w kwietniu t.r. przewodniczącym komitetu wykonawczego polskich oficerów-jeńców, był tam prezesem tajnej jenieckiej organizacji wojskowej. Podejmował wówczas – bezskutecznie – starania, by jeńcy z tego obozu mogli dostać się do służby w Dyw. Strzelców Polskich w Kijowie. W maju zwrócił się do Adama Zamoyskiego o pomoc dla głodujących i bezczynnych Polaków w obozie bołchowskim. W lipcu na czele delegacji organizacji wojskowej jeńców z Bołchowa wziął udział w polskim zjeździe politycznym w Moskwie. Uzyskał od rosyjskiego Głównego Zarządu Sztabu Generalnego zwolnienie z obozu w Bołchowie. Dn. 15 VIII rozpoczął pracę w Radzie Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego (RPZM) w Piotrogrodzie, od września jako współpracownik biura Prezydium Rady zajmował się werbunkiem ochotników spośród jeńców Polaków do powstających polskich formacji wojskowych i współdziałał z Naczelnym Polskim Komitetem Wykonawczym (Naczpolem) jako członek jego komisji poborowej jeńców. Zadenuncjowany u władz austriackich, był skazany zaocznie przez sąd wojskowy w Krakowie za dezercję i zdradę stanu. Wobec przeszkód, na jakie napotykała działalność werbunkowa w Piotrogrodzie, R. został w grudniu t.r. wysłany do Moskwy, a w lutym 1918 do Kijowa. W marcu t.r. był członkiem delegacji (wraz ze Stanisławem Grabskim i Tadeuszem Mincerem) do II Brygady gen. Józefa Hallera; delegację zatrzymały władze niemieckie w Jekaterynosławiu, ale R. zdołał się wymknąć i ciężko chory, dotarł do Kijowa. Nie zdążył stawić się na wezwanie gen. Hallera w 5 p. ułanów II Korpusu Polskiego, tymczasem bowiem nastąpiło rozbicie korpusu pod Kaniowem. Pracował w Kijowie w polskim komitecie reemigracyjnym.
Jesienią 1918 R. przybył do Warszawy, w listopadzie zgłosił się do wojska, 1 I 1919 został przydzielony w stopniu porucznika do 5. p. ułanów jako dowódca szwadronu ciężkich karabinów maszynowych. Od kwietnia t.r. walczył z pułkiem na froncie wołyńskim, odznaczył się w boju pod Rudnikami przy forsowaniu Styru (8 VII 1919). Z dn. 1 XI t.r. przeszedł do Oddziału II Sztabu Generalnego. Został mianowany 1 I 1920 pomocnikiem attaché wojskowego RP w Brukseli, lecz już 11 III odwołano go z powodu oszczędności etatowych. Z dn. 22 IV został referentem w biurze ewidencyjnym II Oddziału. Tu zajmował się zagadnieniami litewskimi. Po odbytej 16 VIII rozmowie z ministrem spraw zagranicznych Eustachym Sapiehą, R. opracował notatkę pt. Opinia MSZ w sprawie litewskiej. Dn. 21 VIII wyjechał, jako członek polskiej misji płk. Mieczysława Mackiewicza do Kowna na rokowania z dowództwem litewskim, które rozpoczęły się 27 VIII (tego dnia R. otrzymał awans na rotmistrza). Starania polskiej misji o zawarcie konwencji wojskowej i zwolnienie internowanych polskich oddziałów nie powiodły się. Tymczasem nadeszły doniesienia o starciach na Suwalszczyźnie, którą zajmowały oddziały polskie, i ponowione 31 VIII przez R-a wobec ministra obrony krajowej Litwy K. Żukasa propozycje zostały odrzucone. Dn. 1 IX R. wyjechał z Kowna. Zarówno R. jak i płk Mackiewicz uważali jednak porozumienie za możliwe, co R. przedstawił w swoim raporcie O ugodę z Litwą, na podstawie moich wrażeń z ostatniego pobytu w Kownie, w którym wypowiadał się za federacją polsko-litewską, autonomią i sejmem dzielnicowym Wileńszczyzny w ramach Litwy. Plan ten, z perspektywy historycznej oceniany «jako najbardziej kompromisowy i przystosowany do sytuacji ze wszystkich opracowanych przez stronę polską» (P. Łossowski), nie był wzięty pod uwagę. R. wszedł jednak jako rzeczoznawca w skład delegacji polskiej do rokowań z rządem litewskim, kierowanej przez płk. Mackiewicza i delegata MSZ Juliusza Łukasiewicza. Negocjacje trwały od 16 do 18 IX i nie wyszły poza spór o wycofanie się wojsk na linię graniczną ustaloną przez Radę Najwyższą konferencji pokojowej w Paryżu. R. uczestniczył w ponownie podjętych rokowaniach z Litwinami w Suwałkach od 30 IX do 3 X i od 4 do 8 X 1920. Nie wszedł natomiast w skład komisji redakcyjnej, która przygotowała tekst suwalskiej umowy polsko-litewskiej o zawieszeniu broni i linii demarkacyjnej, podpisanej 8 X. Od 22 XII 1920 do 22 VI 1921 przebywał R. jako oficer łącznikowy Naczelnego Dowództwa WP przy delegacie rządu RP w Wilnie. Następnie został w II Oddziale referentem spraw angielskich i skandynawskich w Wydziale Północ w Sekcji Ewidencji II Oddziału. Od 1 XII 1921 do 1 XI 1922 był attaché wojskowym w Helsinkach. Z tego okresu pochodzi artykuł R-a Idea związków obronnych krajów północnych a Finlandia („Przegl. Współcz.” 1922). Po odwołaniu do Warszawy pracował na poprzednim stanowisku w II Oddziale do 10 I 1924, kiedy to przeszedł do Prezydium Rady Ministrów jako kierownik Wydz. Polityczno-Prasowego; wystąpił wówczas z projektem znacznego uaktywnienia Wydziału i o poszerzenie rządowej pomocy dla prasy (projekt ten nie doczekał się realizacji). Dn. 31 XII opuścił służbę państwową. W l.n. R. poświęcił się działalności politycznej i publicystycznej.
W pierwszych latach po zamachu majowym R. związany był z kołami konserwatywnymi. Wszedł do zarządu utworzonego w czerwcu 1926 oddziału warszawskiego Stronnictwa Prawicy Narodowej (SPN), w grudniu t.r. został zastępcą sekretarza generalnego Rady Naczelnej SPN (Jana Bobrzyńskiego) i funkcję tę spełnił do 1 V 1931. W r. 1926 został też współredaktorem (obok m. in. J. Bobrzyńskiego i Zygmunta Lewestama) organu warszawskiego oddziału SPN „Dnia Polskiego”, a od 1 I 1934 współpracował z „Czasem”, przeniesionym do Warszawy i sfuzjowanym z „Dniem Polskim”. Współdziałał w podejmowanych od r. 1927 przez Bobrzyńskiego, a zakończonych niepowodzeniem, usiłowaniach utworzenia Zjednoczonego Frontu Gospodarczego, którego zadaniem miała być obrona zasad liberalizmu gospodarczego. Był stałym współpracownikiem założonego przez Bobrzyńskiego w r. 1930 miesięcznika „Nasza Przyszłość”. Pisał do wileńskiego „Słowa”, „Dziennika Poznańskiego”, „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, „Przeglądu Powszechnego”. Był komentatorem spraw zagranicznych (do r. 1939) w wychodzącym w Warszawie „Małym Dzienniku” z Niepokalanowa. Od stycznia 1932 kierował, obok Leona Radziejowskiego i Medarda Kozłowskiego, pracą sekcji dziennikarskiej przy Zjednoczeniu Polskich Pisarzy Katolickich (ZPPK). W kwietniu 1936 został sekretarzem generalnym nowo powstałego z połączenia ZPPK z Tow. im. Piotra Skargi Zjednoczenia Pisarzy Katolickich, a w lipcu 1937 – wiceprezesem sekcji dziennikarskiej Zjednoczenia. Pod koniec lat trzydziestych był wiceprezesem Syndykatu Dziennikarzy Warszawskich. Działał w Związku Oficerów Rezerwy (ZOR), w r. 1938, wbrew stanowisku Romana Góreckiego, prezesa Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (FPZOO) i ZOR, R. został przeforsowany przez zwolenników opozycji na stanowisko prezesa kół ZOR. Od r. 1929 pozostawał R. w bliskich stosunkach z gen. Władysławem Sikorskim. Korespondencyjnie relacjonował Sikorskiemu, przebywającemu bądź w Parchaniach, bądź we Francji, rozwój sytuacji politycznej i gospodarczej w Polsce oraz przedstawiał swoje opinie o sytuacji międzynarodowej (te relacje znajdują się w AAN w Arch. W. Sikorskiego). Zajmował coraz bardziej krytyczne stanowisko wobec polityki Józefa Becka, zaniepokojony wzrostem agresywnej postawy Niemiec, był zwolennikiem utworzenia frontu przeciw Niemcom, złożonego z mocarstw zachodnich (Francji i Anglii) i przyciągnięcia doń Włoch, Polski, Węgier, Rumunii i Jugosławii. Wypowiadał się za zacieśnieniem stosunków z Francją, pewne nadzieje pod tym względem wiązał z Edwardem Rydzem-Śmigłym. O swoich osobistych sprawach pisał niewiele, ale np. 27 III 1935 wspomniał: «Mimo pięknych słówek zieje wyraźna tendencja do pozbycia się mnie w „Cz[asie]”…. Nie wiem czy się tu [w Warszawie] utrzymam. Propozycja przeniesienia się do Krakowa na redaktora naczelnego „Głosu Narodu” stała się nieaktualną wskutek intryg tutejszych księży z otoczenia kardynała K[akowskiego]». W r. 1935 R. otrzymał stanowisko korespondenta wiedeńskiej „Reichspost”. W swoich korespondencjach z Warszawy nie ukrywał krytycznego stosunku do polityki MSZ, jak np. 3 III 1936, w związku z czym poseł RP w Austrii Jan Gawroński, donosił w raporcie do MSZ z 6 IV 1936, że R. «wyjaskrawia zwłaszcza (…) opozycję przeciwko polityce p. ministra Becka oraz antysowieckie tendencje polityki polskiej». Jednocześnie Beck podejrzewał, że Włosi z ambasady w Warszawie poprzez R-a w grudniu 1935 utrzymywali kontakt z opozycją antysanacyjną w Polsce, ale zaprzeczał temu ambasador Włoch w Polsce G. Bastianini (nota z 7 XII 1935 do MSZ). Bliski kontakt z gen. Sikorskim jak i artykuły w „Głosie Narodu” (Droga niewłaściwa, 1938 nr 32, Kto chce powrotu anarchii, 1938 nr 38) powodowały, że R. uchodził za zbliżonego do Frontu Morges.
W listopadzie 1939 R. przedostał się przy pomocy opuszczającej Warszawę ambasady włoskiej na Zachód, do Francji. Objął tu stanowisko dyrektora Biura Prezydium Rady Ministrów (RM). W tym charakterze prowadził od 20 XII t.r. protokoły RM. Wielokrotnie spełniał funkcje wymagające dużej zręczności dyplomatycznej. M. in. na początku 1940 r. premier Sikorski wysłał go ze specjalną misją do Rzymu i Budapesztu. Po powrocie powierzono mu delikatne zadanie nakłonienia Aleksandra Ładosia, reprezentującego Stronnictwo Ludowe w rządzie do czasu przybycia Stanisława Kota, do objęcia placówki zagranicznej (początkowo w Turcji, ostatecznie został posłem w Szwajcarii). W r. 1941, jeszcze przed wyjazdem do ZSRR, Sikorski zlecił mu dwie drażliwe misje: sprawę skopiowanych i ujawnionych tajnych dokumentów pochodzących z gabinetu gen. Kazimierza Sosnkowskiego oraz wysłanie do wojska byłych urzędników sanacyjnych podejrzanych o sabotowanie polityki porozumienia z ZSRR. Podjął się też R. w lipcu t.r. skutecznej mediacji w sporze między Sikorskim a Hermanem Liebermanem; spór powstał w związku z zamiarem Sikorskiego zlikwidowania Min. Opieki Społecznej i pozbawienia tej teki przedstawiciela Polskiej Partii Socjalistycznej, Jana Stańczyka (pozostał on na swym stanowisku).
Równocześnie od przyjazdu do Francji R. kontynuował działalność publicystyczną. Pisał do „Dziennika Polskiego”, „Polski Walczącej”, a w Anglii do „Wiadomości Polskich” (zamieścił m. in. w nr 24 z r. 1941 Wspomnienia czeskie – z lat dziecinnych), do czasopisma „Skrzydło” (tu opublikował przegląd Prasy katolickiej w Polsce w okresie przedwojennym, 1942 nr 9). Opublikował też nostalgiczne wspomnienia z Polski pt. Bądź pozdrowion, skarbie w dali, bądź pozdrowion kraju mój… (w książce zbiorowej „Kraj lat dziecinnych”, Londyn 1942). Po śmierci Sikorskiego R. współpracował blisko z jego następcą Stanisławem Mikołajczykiem (okresowi pracy z obydwoma premierami, przede wszystkim z Sikorskim, R. poświęcił broszurę pt. Z Sikorskim i Mikołajczykiem, Lens [ok. 1945]). Z chwilą objęcia urzędu premiera w listopadzie 1944 przez Tomasza Arciszewskiego R. został zwolniony ze stanowiska dyrektora Prezydium RM. Po zakończeniu wojny pozostał w Londynie, współpracował z wydawanym przez Michała Kwiatkowskiego w Lens „Narodowcem” jako jego korespondent. Zmarł 14 VIII 1965 w Londynie, pochowany został na cmentarzu w Gunnersbury.
Ożeniony z Felicją z Kierbedziów, córką Stanisława (zob.), pozostawał z nią R. w separacji; dzieci nie miał.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Uruski, XV 241; Rocznik Oficerski, W. 1923, 1924; Dziennik Urzędowy MSZ, W. 1920 nr 1 s. 35; – Faryś J., Koncepcje polskiej polityki zagranicznej 1918–1939, W. 1981; Leinwand A., Poseł Herman Lieberman, Kr. 1983; Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Londyn 1964–5 I–II; Łossowski P., Stosunki polsko-litewskie w latach 1918–1920, W. 1966; Majchrowski J., Silni-zwarci-gotowi. Myśl polityczna Obozu Zjednoczenia Narodowego, W. 1985; Mysłek W., Kościół katolicki w Polsce w latach 1918–1939, W. 1966; Nałęcz D., Zawód dziennikarza w Polsce w latach 1918–1939, W., Ł. 1982 s. 184; Notkowski A., Prasa w systemie propagandy rządowej w Polsce (1926–1939), W., Ł. 1987; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980; Walkowicz L. T., Dzieje uniesień serdecznych a rzeczywistość dzisiejsza, Chicago 1953 s. 141–2, fot. s. 345; Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977; tenże, Krew na pierwszej stronie gazet. Sensacyjne dzienniki Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1982 s. 91; tenże, Prasa konserwatywna w Polsce w latach 1926–1939, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 14: 1975 z. 4 s. 444, 449, 456, 463; – Arch. Paderewskiego, IV; Czaplewski E., Ugrupowania konserwatywne w Polsce z lat 1926–1934 we wspomnieniach Jana Bobrzyńskiego, „Ze Skarbca Kultury” Z. 26: 1975 s. 113, 117, 131, 135, 151–3, 156; Krzepkowski M., Ze wspomnień dziennikarza, w: Moja droga do dziennikarstwa (1918–1939), W. 1974; Księga adresowa Polski…, W. 1926 s. 122; Lerski J., Emisariusz „Jur”, London 1984; Michalski S., Moja droga do Klubu Sprawozdawców Parlamentarnych, w: Moja droga do dziennikarstwa W. 1974; – „Dzien. Pol.” i „Dzien. Żołnierza” 1965 nr 196 s. 4, nr 197 s. 4 (nekrologi); „Narodowiec” 1965 nr 197, 201; „Tyg. Powsz.” 1965 nr 45 (nekrolog); „Zesz. Prasoznawcze” 1966 nr 4 s. 171–2; – AAN: Prezydium Rady Ministrów (PRM) cz. VIII, sygn. 9, Spis pracowników urzędów centralnych (…) Romer Adam, W. 9 I 1924, Rada Polska Zjednoczenia Międzypartyjnego (RPZM) sygn. 12 k. 159, sygn. 13 k. 47, 68–70, sygn. 14 k. 309, 311–312, 315, sygn. 23 k. 345, 386, 388–389, 395, 410, 444, 458, 479, 498, Archiwum Władysława Sikorskiego, sygn. 120, Akta Artura Dobieckiego, sygn. 2 k. 1, sygn. 4 k. 99, MSZ, sygn. 7803, Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (FPZOO) sygn. 157 k. 15, 20; CAW: Akta osobowe oficerów WP, sygn. 1248 (fot.).
Andrzej Piber